De Republiek kende naar alle waarschijnlijkheid in de zeventiende eeuw de hoogste alfabetiseringsgraad van Europa. De oorzaken hiervan waren velerlei. Voor een ieder die wilde deelnemen aan de economische bedrijvigheid, was het belangrijk om te kunnen lezen en schrijven, niet alleen om de administratie bij te houden, maar ook om kennis te nemen van allerlei gedrukte informatie over handel, techniek en ambacht. De alfabetisering werd tevens gestimuleerd door een groot aanbod van theologische en stichtelijke lectuur, aanvankelijk vooral voor protestanten, maar weldra ook voor katholieken. De ontluikende politieke meningsvorming zorgde bovendien voor een niet aflatende stroom van pamfletten. De culturele bloei van de Republiek kwam tot uiting in een grote verscheidenheid aan literaire uitgaven, die, zoals in het geval van de werken van Jacob Cats, hoge oplagecijfers konden bereiken. Daarnaast verschenen ook talrijke liedboekjes, toneelstukken, en prozageschriften van tweede- en derderangs schrijvers.

Het gevolg van de toenemende alfabetisering was dat het lezerspubliek zich snel uitbreidde. De boekwinkels werden niet meer alleen bezocht door geleerden, maar door een publiek van velerlei herkomst. Deze publieksuitbreiding zorgde geleidelijk ook voor een toenemende differentiatie in het aanbod. Nieuwe genres uitgaven in dit tijdvak waren bijvoorbeeld periodiek verschijnende publicaties met een hoge nieuwswaarde als kranten en tijdschriften.

Hoewel het boekenbezit onder de gewone bevolking in de meeste gevallen beperkt bleef tot slechts enkele boeken, waaronder bijna altijd een bijbel, had de groei van de boekproductie tot gevolg dat institutionele bibliotheken en particuliere bibliotheken in omvang toenamen. Publieke verzamelingen als de stadsbibliotheken en universiteitsbibliotheken beperkten zich voornamelijk tot naslagwerken, tekstuitgaven en bronnenpublicaties. Geleerden en verzamelaars bouwden vaak breder georiënteerde collecties op. Een belangrijke bron van aanschaf vormden de talloze veilingen van particuliere bibliotheken die in de Hollandse steden werden gehouden. Meer dan in de omliggende landen vielen collecties na de dood van de eigenaar weer uiteen en via veilingen kwamen de boeken in handen van nieuwe belangstellenden.